ΜΑΗΣ ’68 Από την απελευθέρωση του ατόμου στον ατομισμό

Του Σταύρου Κωνσταντακόπουλου*

Ο Μάης του ’68 υπήρξε ένα γεγονός τεράστιας κοινωνικής και πολιτικής σημασίας. Και μόνον ένα ποσοτικό στοιχείο να επικαλεσθεί κανείς, είναι αρκετό για να υποστηριχθεί βάσιμα ο παραπάνω ισχυρισμός. Υπήρξε η μεγαλύτερη απεργία που συγκλόνισε ποτέ τις καπιταλιστικές κοινωνίες. Εκείνες τις μέρες στη Γαλλία, απήργησαν εννέα εκατομμύρια εργαζόμενοι.

Το εύρος της εξέγερσης αυτής δεν σημαίνει όμως ότι ο χαρακτήρας της ήταν μονοσήμαντος. Μπορούν να της αποδοθούν πολλαπλά νοήματα και σημασίες. Κάτι τέτοιο μόνον η ενεργητική παρουσία του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος θα μπορούσε ίσως να άρει. Μόνον το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε τις οργανωτικές, πολιτικές και ιδεολογικές δυνατότητες την εποχή εκείνη να προσδώσει σε αυτή την κοινωνική αναστάτωση έναν σχετικά ενιαίο χαρακτήρα. Το συγκεκριμένο κόμμα, όμως, για λόγους που δεν μπορούν να εκτεθούν στο σύντομο αυτό σημείωμα, διάλεξε να μην παίξει έναν τέτοιο ρόλο. Απέμειναν λοιπόν οι πολυάριθμες αριστερές και αναρχικές ομάδες που βρέθηκαν στην καταγωγή εκείνου του γεγονότος αλλά και που πρωταγωνίστησαν σε αυτό, για να προσδώσουν με την πολυχρωμία τους τον πολυδιάστατο χαρακτήρα του. Απέμεινε στο ίδιο το κοινωνικό γεγονός, με την ιδιαίτερη σχετικά αυτόνομη δυναμική που οι μείζονες κοινωνικές διαδικασίες αναπτύσσουν και που μερικές φορές ξεφεύγουν κατά πολύ από τις προθέσεις αλλά και από τις ενέργειες των ίδιων των πρωταγωνιστών τους, για να προσδώσει επιπρόσθετες σημασίες. Ολη αυτή η πολυχρωμία, όμως, δεν ξέφευγε από ένα βασικό πλαίσιο, που δεν ήταν άλλο από αυτό της απελευθέρωσης από τα δεσμά μιας ιεραρχικής, γραφειοκρατικής και εν τέλει καπιταλιστικής κοινωνίας.

Οταν ο κουρνιαχτός του Μάη κάθισε, όταν το φορτίο του έπαψε να είναι κοινωνικά και πολιτικά απειλητικό, τότε έγιναν διάφορες απόπειρες να προσδοθούν στον Μάη μοναδικές σημασίες. Συνήθως, αυτοί που έκαναν αυτές τις απόπειρες δεν αξίωναν οι ερμηνείες τους να είναι αποκλειστικές, υπονοούσαν όμως -όταν δεν εννοούσαν- ότι οι ερμηνείες τους ήσαν κυρίαρχες. Το παράδοξο, όμως, δεν βρίσκεται σε αυτό το σημείο. Στον απόηχο των μεγάλων αναστατώσεων, πάντα υπάρχουν ανάλογες απόπειρες. Το παράδοξο βρίσκεται στο ότι οι προσπάθειες αυτές δεν καταβλήθηκαν μόνον από συγγραφείς της Αριστεράς. Ακόμα και… νεοφιλελεύθεροι θα διαβάσουν τον Μάη ως μια διαδικασία προαναγγελτική της κυριαρχίας των δικών τους ιδεών στις δεκαετίες που ακολούθησαν.

Ετσι, για τους νεοφιλελεύθερους αυτούς συγγραφείς, η πραγματικότητα του Μάη δεν βρισκόταν στα συνθήματα που εκτοξεύθηκαν, στους λόγους που εκφωνήθηκαν, στις προκηρύξεις που γράφτηκαν. Μπορεί οι άνθρωποι, που διαδήλωναν μαζικά, να στρέφονταν κατά της ιδιώτευσης που γεννάει η κοινωνία της κατανάλωσης καθώς και οι γραφειοκρατικές δομές του σύγχρονου καπιταλισμού. Μπορεί να κήρυσσαν την ανάγκη αλληλέγγυας δράσης, με τρανή απόδειξη το γεγονός ότι οι φοιτητές δεν περιορίστηκαν στο πανεπιστήμιο αλλά βγήκαν απ’ αυτό, αναζητώντας τη συμπόρευση με τους εργαζόμενους της Γαλλίας. Μπορεί τις μέρες εκείνες το εγώ να είχε κυριολεκτικά διαλυθεί μέσα στις επιταγές του εμείς. Ολα όμως τα παραπάνω για τους συγγραφείς αυτούς δεν σήμαιναν σχεδόν τίποτα. Ισχυρίζονται ότι η πραγματική ιστορία γραφόταν μακριά από τις συνειδήσεις των συγκεκριμένων ανθρώπων. Τους προϋπέθετε, αλλά δεν ήσαν αυτοί που την καθόριζαν. Η πραγματική ιστορία ήταν αυτή της ανάδυσης του σύγχρονου ατομικισμού, αυτού του οποίου τη νικηφόρα πορεία θα διαπιστώναμε τις δεκαετίες του 1980, του 1990 και του 2000. Ενός ατομικισμού, ο οποίος επιτάσσει τη στροφή του ατόμου στον ίδιο του τον εαυτό και την υπερ-επένδυση στα ιδιωτικά συμφέροντα. Αυτού που δοξολογεί το αδιάφορο για τον δημόσιο χώρο άτομο, το οποίο εγκαταλείπει τη συλλογική δράση και απο-επενδύει από τις μεγάλες υποθέσεις της Πολιτείας. Ο Μάης του ’68 γι’ αυτούς τους νεοφιλελεύθερους συγγραφείς τίθεται, λοιπόν, στην υπηρεσία του ιδεολογικού τους στόχου που δεν είναι άλλος από την κατάλυση κάθε έννοιας κοινωνικού δεσμού και την συνακόλουθη αναγωγή του ατόμου της αγοράς σε υπέρτατη αξία.

Αναμφίβολα, μέσα στον Μάη υπήρχαν ερείσματα για να διαπραχθεί μια τέτοια λαθροχειρία. Κάποιες από τις ποικιλώνυμες ομάδες που έδρασαν την περίοδο αυτή, ελευθεριακής κυρίως έμπνευσης, μαζί με το στόχο της κατάλυσης της καπιταλιστικής κοινωνίας έθεσαν σε ίση μοίρα και αυτόν της απελευθέρωσης του ατόμου. Μόνον που ο στόχος που έθεταν οι ομάδες αυτές ήταν η δημιουργία ενός πραγματικά αυτόνομου ατόμου. Επιδίωκαν τον αφανισμό του ετερόνομου, όχι μόνον από την οικογένεια και την παράδοση αλλά ακόμα και από τα γραφειοκρατικά κόμματα της Αριστεράς, ατόμου. Με άλλα λόγια, αγωνίζονταν για ένα πραγματικά αυτόνομο άτομο που θα αυτοκαθοριζόταν έξω από τους παραδοσιακούς κανόνες και τις συμβατικές επιταγές. Για εκείνο που δεν αγωνίζονταν ήταν για ένα άτομο που δεν έχει άλλο προσανατολισμό πάρεξ αυτόν του εγωιστικού μικροσυμφέροντός του, σαν αυτό για το οποίο κόπτονται οι νεοφιλελεύθεροι, στόχευση που οδηγεί στην εγκατάλειψη του δημόσιου χώρου και στη δουλική υποταγή σε μια υλιστική κουλτούρα, η οποία αναπόφευκτα οδηγεί σε εξαρτήσεις πρωτοφανέρωτες μεν, όχι όμως λιγότερο δεσμευτικές από αυτές του παρελθόντος.

…………………………………………………………..

* Καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Θεωρίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

07/05/2013